Ulus Olmanın Kutsal Temeli- Sivil Din: Kemal Ataman
Ulus-Devlet modern çağın önemli bir özelliğidir. Geçmişte karşılığı olmayan milletler, sınırlar ve devlet yapılanmaları modern devletlerle icat edildi. Geçmişte devletleri meşrulaştıran din ve aile kökeni gibi bağlar reddedilip bunun yerine yeni meşrulaştırma yöntemleri arandı. Kuşkusuz demokrasi ve Cumhuriyet bu yolların en geçerlileridir. Fakat bu icat edilmiş toplumları devlete bağlamak için gerekli ideoloji daha derinlikli fikirlere gereksinim duydu. Bu noktada Rousseau’dan Durkheim’e birçok düşünür geleneksel dinin seküler ve yeni bir versiyonunu önerdiler; Sivil Din.
Sivil din anlaşılacağı üzere tanrının veya kilisenin dininden farklı bir kökene atıf yapar. Sivil olanın dini! Devlet halk nazarında ihtiyaç duyduğu meşruiyete yarı dini yarı seküler bir ideolojiyle kavuşmaktadır. ABD ve birçok Avrupa ülkesinde devlet laikliği benimsemesine karşın dini söylemleri kullanmaktan vaz geçmez. Doların üzerindeki yazıdan, liderlerin kutsanmasına, ulusu için askerlere hala şehitlik vaat edilmesinden ulusların ve bazı liderlerin tanrı adına hareket etmesine kadar çokça örnek sıralanabilir. Bazı kavramlar dinden ödünç alınmıştır. Ancak anlam değişmiştir. Geniş halk açısından ise bunu fark etmek kolay değildir.
Tekrar belirtmek gerekir ki, bu dinin klasik manada teolojisi, ritüelleri, mabedi yoktur. İçi devletin ilkeleriyle ve öncelikleriyle doludur. Gizliden gizliye devlet tanrının yerini almıştır. Devlet adına yapılan bir çok şeye yarı kutsallık yüklenir. Yeri geldiğinde her devlet belirli dinleri kendi sivil dindarlığı için kullanmakla beraber aslında onu dönüştürür. Açıkça Amerikan menfaatleri için ölmenin tanrının sonsuz cennetine gitmek anlamına geldiği söylenemez. Ama sivil dini başarılı şekilde kurgulayan her ülkede hiç kimse devletinin menfaatleri için ölmenin gerçekten şehitlik sayılıp sayılamayacağı üzerine düşünme gereği hissetmez. İşte bu modern devletin bir başarısıdır.
Ataman bu çalışmasında kavramı Türkçe okuyanlara tanıtmaktadır. Kökeni, gelişimi, belli başlı düşünürlerin katkıları ve elbette ABD başta olmak üzere modern dünyada devletlerin bunu kullanma şekilleri açıklanmaktadır. Modern toplumlarda din-politika ilişkilerini anlamak isteyenler için iyi bir çalışma.
Her düzeyde okunabilir. Ancak temel sosyoloji ve politika birikimi kitaptan alacağınız bilgiyi artırır. Güzel bir çalışma.
Not: Sivil Din bağlamında, Batı’da yaygınlaşan aşırı-sağ milliyetçiliğin yükselişi okunabilir. Sitemizdeki “Avrupa’da Yeni-Seküler Dindarlık ve Milliyetçilik” başlıklı yazıya bakabilirsiniz.
