Pasif Devrim
Pasif Devrim nedir? Kavram Gramsci tarafından önerilmiştir. Ona göre, her toplum belirli elitlerin kültürel hegemonyası altındadır. Toplum bir parça “zor”la ama daha çok da “ikna” veya “tahakküm”le sisteme entegre edilir. Bu sistem, günümüz toplumlarında ağırlıklı olarak popüler ya da tüketim kültürüdür. O, toplumları yöneten elitlerin bu hegemonyayı kurmak/korumak için polisiye-siyasi yollardan çok eğitim, sanat, din gibi kültürel aygıtları kullandıklarını belirtir. Aksi takdirde sadece “çıplak baskı”ile kurulacak bir yönetim zamanla zayıflayacak ve yıkılacaktır [1].
Devleti kontrol eden elitler zaman zaman da muhaliflerini kendi kültürel hegemonyalarıyla dönüşüme zorlarlar. Sistemi değiştirmek isteyen ancak yeterli beşeri-kültürel sermayeye sahip olmayan çevrelerin bu dönüşümüne “pasif devrim” denir. Gramsci’ye göre, kapitalist sistem, güçlü bir alternatif sistem üretemeyen sosyalist ya da milliyetçi iktidarları eritmekte yada onların ideolojilerinin içlerini boşaltarak zararsız hale getirmektedir. Buna karşın, cari paradigmaya rağmen siyasi zafer kazanan ve ekonomik güç elde eden bazı madun sınıflar, zamanla kendilerini olduklarından daha güçlü görerek, Gramsci’nin ifadesiyle “artık hukuk ve normal işleyen bir devlete bile ihtiyaçlarının olmadığını düşünebilirler”. Ama bu, çoğu zaman madun sınıflar için hızlı bir inişin başlangıcı olur.
Benjamin pasif devrim kavramını “yoz ilerleme” teorisiyle tamamlar. Sonuçta adil olmadığını söyledikleri eski düzeni yıkmayı, topluma ahlakî, ekonomik, siyasi vb. yeni bir sistem kurmayı vaat eden gruplar karşıt bir hegemonya üretemediklerinden veya toplumu ikna edemediklerinden önce “ılımlılaşmaya” başlarlar sonra da eski düzene eklemlenip onlarla aynileşirler. Diğer bir ifadeyle, sosyal hayatta hâkim olan eski düzen, heyecanlı devrimcileri (mücahitleri!) pasif devrime tabi tutar. Ancak Benjamin’in teorisine göre bu iktidar-sınıflar yozlaşırken ilerledikleri düşüncesine kapılırlar [1].
Türkiye’de pasif devrim teorisi üzerinden yapılan bazı alan araştırmalarında İslamcı-Muhafazakar Refah Partisi ve sonrasında AKP iktidarlarının nasıl bir değişim yaşadıkları tespit edilmiştir. Bu araştırmalar kavramın Türkiye ve İslamcılık özelinde politik-sosyal gerçekliği karşıladığını gösterir [2]. Alan araştırmaları ve gözlemlere dayanan başka analizler de bunu teyit etmektedir [3].
Kaynaklar:
[1]
[2]
[3] “The passive revolution of Islamists in Turkey”, Open Democracy, 2017 https://www.opendemocracy.net/en/passive-revolution-of-islamists-in-turkey/
