İslam Toplumları Tarihi 1-2: Ira M. Lapidus
Lapidus’un kaleme aldığı “İslam Toplumları Tarihi 1-2” konuyla ilgili okunabilecek en önemli eserlerden biri. İlk cilt (750s) Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla kadar olan dönemi inceler. Orta Doğu’da ilk şehirler ve devletlerin kurulmasına kadar giden Lapidus İslam’ın nasıl bir toplumsal zeminde doğduğunu açıklamaktadır. İlk şehir devletleri, din adamları ve kralların zamanla buradaki bütün düzenleri nasıl etkilediğini göstermek şaşırtıcıdır.
İslam toplumlarının bugünkü sorunlarının kökenini anlamak için bu eser müthiş fırsatlar sunmaktadır. Mesela bu sorunlardan bahsederken sıklıkla atıf yaptığımız “Arap İslam’ı” sözünün asıl muhatabının Fars kültürü olduğu yazarın önemli bir tespitidir. İslam devletlerinin kurumsallaşma süreçlerinde İranlıların, Zerdüştlerin, Maniheistlerin, Süryanilerin vb. katkıları dikkat çekilen diğer bir konudur. Bu süreçte Haricilik, Sünnilik ve Şiilik nasıl doğdu? Emevi ve Abbasilerin Arap milliyetçiliğinin kabilecilik kökenleri ve bunların günümüze kadar gelen etkileri eserde araştırılmıştır.
Birçok İslam toplumunun nasıl Müslüman oldukları ilginç şekilde incelenmemektedir. A. Yaşar Ocak bunun gerçekten önemli bir sorun olduğunu vurgulamaktadır. Lapidus da bu eksikliği ilk keşfedenlerden biridir. Toplumların İslamlaşma süreçleri araştırıldıkça bugünkü laiklik-İslamlaşma-modernleşme-sekülerleşme olgularını daha iyi kavramak mümkün olacaktır. Eserde farklı yerlerde İslam’ın nasıl yayıldığı araştırılmıştır. İlk ciltte İslam’ın gelişim dönemlerinde fıkıh, kelam, felsefe, şiir, edebiyat, mimari gibi alanlardaki değişim de anlatılmıştır.
İkinci cilt de (680 s) 19. yüzyıldan günümüze kadarki süreci incelemektedir. Her bir coğrafyada Müslümanların değişimi, sömürgecilik deneyimleri, bağımsızlık süreçleri, modernleşme bağlı krizler ve devam eden bunalımlar genişçe araştırılmıştır. Nüfus özellikleri, mezhepsel dağılımlar, göçler ve devletlerarası mücadeleler bu cildin diğer başlıklarıdır. Modernleşme ve göçler bağlamında radikal ve siyasal İslamcılığın gelişimi bu eserde bulunabilir. Yazar sosyolojik perspektifini eserin tamamına yansıtmıştır. Özellikle din sosyologları için başucu eserlerden biri olmalıdır.
İslam Toplumları Tarihi 1-2 yaklaşık 1500 sayfalık temel bir kaynak eser. İslam nasıl doğdu? Nasıl gelişti? Nasıl değişti? sorularının cevabını merak edenlere doyurucu cevaplar veriyor. Üst düzey üniversitelerde çalışmış, gerçek bir uzman olan Lapidus elbette yine çok güçlü kaynakçasıyla da okuyucuyu beslemektedir. Kitabın dili oldukça akıcıdır. İlahiyat, tarih gibi alanlarda çalışanların mutlaka okuyup tekrar tekrar bakması gereken bir eser. Ancak genel okuyucu için İslamlaşma sürecimizi yetkin bir kalemden öğrenmek için de okunabilir.
