Fatih-Başakşehir: Muhafazakâr Mahallede İktidar ve Dönüşen Habitus: İrfan Özet
Türkiye’de din konusundaki araştırmalar maalesef suya sabuna dokunmamasıyla meşhurdur. Bu konu “çifte yasaklı alan” olduğundan özellikle din sosyolojisi kökenli araştırmacıların çalışmalarında genelde bu kısıtlılık göze çarpar. Doğal olarak da konuyu bir türlü olduğu gibi veremezler. Ancak alan dışından yapılan dini hayat araştırmaları başta İlahiyat olmak üzere diğer uzmanların da ilgisini çekmektedir. “Fatih-Başakşehir: Muhafazakâr Mahallede İktidar ve Dönüşen Habitus” İrfan Özet tarafından hazırlanmış, din sosyolojisi alanı dışında bir araştırmanın bulgularını sunmaktadır.
Eser, Fatih ve Başakşehir semtleri üzerinden muhafazakar-dindar toplumun dönüşümünü ele almaktadır. 1970’ler, 80’ler derken belediyeciliğin imkanlarıyla 90’lar ve elbette kesintisiz-tek başına uzun iktidar yıllarının dindar-İslamcı çevrelerde nasıl bir değişim-dönüşüm yarattığı mülakatlarla belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma 2019’da ilk yayınlandığında büyük ilgi görmüştür.
Çalışmanın teorik alt yapısını Bourdieu’nun “habitus” teorisi oluşturuyor. Bunun üzerinden seçkinlerin dışlama dinamiği ve ezilenlerin kabulleniş tutumu anlaşılır kılınmak isteniyor. Hem dışarıdan gelenler hem de sosyo-ekonomik açıdan ezilenler için din nasıl bir işlev görmüştür? Dünün ezilenleri belediye ve merkezi iktidarı ele geçirince nasıl bir değişim yaşamışlardır? İdeolojisini ve fikri dayanağını İslam’dan alan STK’ların bu süreçteki gelişimi soruları eserin özel ilgi alanındadır. Kitapta, dışlama, etno-kültürel dışlama, kapanma, ağ toplumu, rasyonel kayıtsızlık, mesafe-yabancılaşma, hafızanın soylulaştırılması, ön-milliyetçilik ya da hemşehricilik araştırmada dikkat çeken kavramlardır.
Fatih eskiyi ve eski yaşam tarzını, eski değerleri temsil etmektedir. Orada kalanlar ile iktidar nimetleri veya başka yollardan zenginleşip Başakşehir’e taşınanlar arasında zamanla kültürel mesafe de artmaya başladı. Ekonomik ve sosyal gelişim kitleleri değişime zorlarken daha rahat ve kimseye birşeyler izah etme endişesi taşımadan yaşama arzusu yeni zenginleri Başakşehir’e yönlendirdi. Burasının uzun zamandır muhafazakar-dindar bir kapalı fanusa dönüştürülmesi isteği önemlidir. Bu fikir semtin kuruluşunda etkili olmuştur. Zamanla burada güçlü bir muhafazakar yapı oluşurken eski Fatih ve benzeri semt sakinlerini rahatsız eden bir kayıtsızlık, yozlaşma ve anlamsızlaşma yaşanmaya başlanmıştır.
Hem Fatih hem de Başakşehir örneklemleriyle yapılan görüşmelerden çıkarılacak sonuçlardan biri kuşkusuz dindar birey ve sivil toplum kuruluşlarının artan sosyo-ekonomik etkinliklerine karşılık yaşam tarzı ve kültür alanında hakim kültürün “dejenerasyonuna” maruz kalmalarıdır. Bu durum onlarda bir gerilim yaratmıştır. Pasif devrim yaşayan muhafazakar-dindar toplumun hikayeleri Özet’in eserinde net olarak görülebilir.
Çalışma yer yer kavramsal ve teorik yoğunluk barındırmakla birlikte mülakatların dengeli dağılımı sebebiyle okuyucuyu sıkmamaktadır. “Fatih-Başakşehir: Muhafazakâr Mahallede İktidar ve Dönüşen Habitus” iyi bir sosyoloji-inceleme çalışması. Uzman ve genel okuyucu için değerli bilgiler ve analizler barındırıyor.
